ประเภทบทความ/งานวิจัย : วิจัย สถานะ : จัดทำรายงาน    บทความ/วิจัย เรื่อง : การลดการสัมผัสสารเคมีกำจัดศัตรูพืชของกลุ่มเกษตรกรกลุ่มเสี่ยง อำเภอดอนจาน จังหวัดกาฬสินธุ์ ปี 2562 ผู้แต่ง : นางนิตยา จำเริญสัตย์ ปี : 2562       หลักการและเหตุผล : ประเทศไทยเป็นประเทศเกษตรกรรมสามารถปลูกพืชได้ตลอดปีเนื่องจากตั้งอยู่เขตอบอุ่นสภาพอากาศโดยทั่วไปจึงเอื้อต่อการเจริญเติบโตและแพร่ระบาดของศัตรูพืชทำให้เกิดปัญหาด้านศัตรูพืชรุนแรงทำความเสียหายต่อผลผลิตได้มาก ทำให้ปัจจุบันมีการนำวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีซึ่งมีความเจริญก้าวหน้าไปมากเกิดการพัฒนาอย่างรวดเร็ว เกษตรกรจึงนิยมเพิ่มผลผลิตโดยการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชมากขึ้น เนื่องจากหาซื้อได้ง่าย ใช้สะดวก กำจัดศัตรูพืชได้เร็ว ส่งผลให้เกษตรกรมีการสั่งซื้อสารเคมีกำจัดศัตรูพืชมาใช้ในการเกษตรจำนวนมาก ซึ่งในปัจจุบันประเทศไทยมีแนวโน้มการนำเข้าสารเคมีกำจัดศัตรูพืชจากต่าง ประเทศเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยในปี พ.ศ. ๒๕๕๒ มีปริมาณการนำเข้าสารเคมีกำจัดศัตรูพืช ๑๓๗,๗๓๙ ตัน คิดเป็นมูลค่า ๑๖,๘๓๗ ล้านบาท และในปี พ.ศ. ๒๕๕๕ ปริมาณการนำเข้าเพิ่มขึ้นเป็นจำนวนมากถึง ๑๓๔,๔๘๐ ตัน คิดเป็นมูลค่า ๑๙,๓๗๙ ล้านบาท โดยสารเคมีที่นำเข้ามากที่สุด ๓ ลำดับแรก คือ สารกำจัดแมลง (Insecticide) สารกำจัดวัชพืช (Herbicide) และสารป้องกันและกำจัดโรคพืช (Fungicide) ตามลำดับ (สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, ๒๕๕๖) เกษตรกรจึงใช้สารเคมีป้องกันกำจัดศัตรูพืชมากเกินความจำเป็นและใช้ไม่ถูกต้องต่อเนื่องเป็นเวลานาน จนเกิดเป็นปัญหา คือ เกิดผลกระทบด้านสิ่งแวดล้อมการปนเปื้อนของสารเคมีในดิน แหล่งน้ำ และอากาศ และผลกระทบต่อสุขภาพของเกษตรกร จากการเฝ้าระวังความเสี่ยงจากการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช ของจังหวัดกาฬสินธุ์ โดยการสุ่มตรวจระดับเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรสในเลือดของเกษตรกร พบว่ามีระดับปลอดภัย ร้อยละ ๕๔.๑ และระดับ ไม่ปลอดภัย ร้อยละ ๔๕.๙ ซึ่งปริมาณเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรสในเลือด มีความสัมพันธ์กับการได้รับสารเคมีกำจัดศัตรูพืชในกลุ่มสารออร์กาโนฟอสเฟต และคาร์บาเมต เพราะสารทั้งสองกลุ่มนี้เมื่อเข้าสู่ร่างกายจะไปยับยั้งเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรส ดังนั้นจะเห็นได้ว่าเกือบร้อยละ ๕๐ ของเกษตรกรในจังหวัดกาฬสินธุ์ ได้รับสารเคมีกำจัดศัตรูพืชเข้าสู่ร่างกาย (สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดกาฬสินธุ์, ๒๕๕๗) อำเภอดอนจาน จังหวัดกาฬสินธุ์ ประชาชนประกอบอาชีพหลักคือการเกษตร โดยเฉพาะนาข้าว สามารถทำนาได้ปีละ ๒ ครั้ง และเกษตรกรมีการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชเพิ่มมากขึ้น ฉีดพ่นสารเคมีกำจัดศัตรูพืช จากที่เป็นพื้นที่ทำนาปีละ ๒ ครั้ง และการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชอย่างแพร่หลาย เกษตรกรที่ฉีดพ่นสารเคมีอยู่เป็นประจำ เป็นการเพิ่มโอกาสได้รับสารเคมีจนเกิดการสะสมในร่างกาย จากการสุ่มตรวจระดับเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรสในเลือดของเกษตรกรพื้นที่อำเภอดอนจาน พบว่ามากกว่าร้อยละ ๖๐ มีระดับเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรส ในระดับมีความเสี่ยงและระดับไม่ปลอดภัย (สำนักงานสาธารณสุขอำเภอดอนจาน, ๒๕๕๘) จากข้อมูลแสดงให้เห็นว่าการได้รับพิษเรื้อรังจากการประกอบอาชีพของเกษตรกรส่วนใหญ่มักเกิดขึ้นกับกลุ่มเกษตรกรที่ฉีดพ่นสารเคมีกำจัดศัตรูพืช และผู้ใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชหรือทำงานกับผลิตผลทางการเกษตรที่มีสาเคมีกำจัดศัตรูพืชตกค้าง ผู้ป่วยเหล่านี้มักได้รับพิษทางเดินหายใจ และการปนเปื้อนสารเคมีที่ผิวหนังเป็นหลักนอกจากนนี้ยังอาจได้รับพิษจากการรับประทานอาหารที่ปนเปื้อนสารเคมีกำจัดศัตรูพืช อาการเจ็บป่วยค่อยๆ เกิดขึ้นจึงไม่ชัดเจนทำให้ยากต่อการวินิจฉัย ผู้ป่วยที่ได้รับพิษเล็กน้อยถึงปานกลางมักมีอาการคลื่นไส้ ปวดศีรษะ มองไม่ชัด ปวดท้อง อาเจียน แน่นหน้าอก และหายใจลำบาก ผู้ป่วยอาจมีอาการดังกล่าวเป็นเวลานานหลายเดือนกว่าจะวินิจฉัยได้ว่าเป็นพิษเรื้อรัง ซึ่งจากการศึกษาพบว่าเมื่อตรวจระดับการทำงานของเอนไซม์โคลีนเอสเตอเรส (Cholinesterase) ในผู้ป่วยดังกล่าวมักจะมีระดับลดลงจากระดับที่วัดก่อนการทำงานถึงร้อยละ ๕๐ นอกจากนี้อาการซึ่งเป็นผลมาจากการยับยั้งเอนไซม์ดังกล่าวแล้ว ยังมีภาวะแทรกซ้อนอื่นที่มีรายงานความเป็นพิษต่อประสาทระยะหลังคือ กลุ่มอาการทางจิตประสาทเรื้อรัง (Delayed Psychopathologic Neurologic Syndrome) กลุ่มอาการนี้มีรายงานในคนงานที่ทำงานเกี่ยวข้องกับสารเคมีกำจัดศัตรูพืชที่มีพิษสูง ผู้ป่วยส่วนใหญ่มีอาการในระบบประสาทควบคุมอัตโนมัติบกพร่องก่อให้เกิดอาการ ปวดศีรษะอาการระบบทางเดินอาหาร และระบบไหลเวียนโลหิต สมรรถนะทางเพศเสื่อม ทนต่อสุรา นิโคติน และยาต่างๆ ไม่ได้ ดูแก่เกินวัย ไม่มีชีวิตชีวา และขาดความกระตือรือร้น ผู้ป่วยบางรายมีอาการซึมเศร้า เป็นลม หลงลืมและความจำเสื่อมร่วมด้วย (จุฑามาศ ตรีรัตน์พันธุ์, ๒๕๕๐) จากข้อมูลสถานการณ์ข้างต้นจะเห็นได้ว่าปัญหาการใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชยังเพิ่มขึ้นและมีความรุนแรงขึ้นเรื่อยๆ จึงจำเป็นต้องมีการนำกระบวนการมีส่วนร่วม (Participation) ในการลดใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชเพื่อให้กลุ่มเกษตรกร ได้รับรู้ถึงโอกาสเสี่ยงและความรุนแรงจากการได้รับพิษจากสารเคมีกำจัดศัตรูพืชเข้าสู่ร่างกาย ซึ่งจะส่งผลให้กลุ่มกลุ่มเกษตรกรมีการลดใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช มีการปฏิบัติตัวในการป้องกันอันตรายจากสารเคมีกำจัดศัตรูพืชได้อย่างถูกต้อง และส่งผลให้ระดับเอ็นไซม์โคลีนเอสเตอเรสในเลือดของกลุ่มเกษตรกรกลับสู่ระดับที่ปลอดภัยได้ในที่สุด   วัตถุประสงค์ : ๑. เพื่อสำรวจและวิเคราะห์สถานการณ์ การใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืชของเกษตรกร ๒. เพื่อความเสี่ยงของเกษตรกรจากการสัมผัสสารเคมีกำจัดศัตรูพืช ๓. เพื่อศึกษาทางเลือกและเสนอแนวทางปฏิบัติในการทดแทนและลดใช้สารเคมีกำจัดศัตรูพืช ในพืชต่างๆ ๔. เพื่อศึกษาปัญหา อุปสรรค และความสำเร็จของการดำเนินงานลดการสัมผัสสารเคมีกำจัดศัตรูพืช   กลุ่มเป้าหมาย : กลุ่มเกษตรกลุ่มเสี่ยง อำเภอดอนจาน จังหวัดกาฬสินธุ์ ที่มีอายุ ระหว่าง 30-60 ปี กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการตอบแบบสอบถาม จำนวน 377 คน และกลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการสนทนากลุ่ม คัดเลือกแบบเจาะจง จำนวน 78 คน   เครื่องมือ : แบบประเมินความเสี่ยงของเกษตรกรจากการสัมผัสสารเคมีกำจัดศัตรูพืช และการสนทนากลุ่มของเกษตรกรและภาคีเครือข่ายในการเสนอทางเลือกและแนวทางปฏิบัติ สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ ข้อมูลทั่วไป ใช้สถิติ ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน ข้อมูลทางด้านการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม จะใช้การวิเคราะห์เนื้อหา (Content Analysis) และนำเสนอผลการศึกษาในรูปของการบรรยาย   ขั้นตอนการดำเนินการ : ๑. ระยะเตรียมการ ศึกษาปัญหา วิเคราะห์สถานการณ์ รวบรวมข้อมูลกลุ่มเสี่ยงที่ได้รับการตรวจระดับโคลีนเอสเตอเรส จัดตั้งคณะทำงาน ๒. ใช้แนวคิด DHS สู่การทำงานและเทคนิคการมีส่วนร่วมโดยการสนทนากลุ่ม (Focus Group) - ทบทวนความรู้เกี่ยวกับความเสี่ยงต่อการได้รับสารเคมีกำจัดศัตรูพืช - นำเสนอข้อมูลที่ได้จากการวิเคราะห์สถานการณ์ ความรู้ และการปฏิบัติตัว ให้กลุ่มเป้าหมายทราบ - ร่วมกันเสนอทางเลือกและแนวทางปฏิบัติ เพื่อลดการใช้ และหาสิ่งทดแทนสารเคมีกำจัดศัตรูพืช ๓. การดำเนินงานตามรูปแบบการขับเคลื่อนการลดการสัมผัสสารเคมีกำจัดศัตรูพืชในเกษตรกร ๔. การประเมินผล - ประเมินตัวชี้วัดเชิงปัจจัยนำเข้า (input) - ประเมินตัวชี้วัดเชิงกระบวนการ (Process) - ประเมินตัวชี้วัดเชิงผลลัพธ์ (output/outcome)         ผลการศึกษา :   ข้อเสนอแนะ :         รางวัลที่ได้รับ : ยังไม่ได้รับรางวัล           ดาวน์โหลด : เอกสารฉบับโครงร่าง