ประเภทบทความ/งานวิจัย : CQI สถานะ : จัดทำรายงาน    บทความ/วิจัย เรื่อง : การส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุ ในชุมชนตำบลหนองใหญ่โดยผู้ดูแลในครอบครัวและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือน ปีงบประมาณ ๒๕๖๐ ผู้แต่ง : นายทวีศักดิ์ ตรีภพ ปี : 2560       หลักการและเหตุผล : ปัญหาสุขภาพช่องปากเป็นปัญหาสุขภาพที่สำคัญอย่างหนึ่ง เนื่องจากมีผลโดยตรงต่อระบบบดเคี้ยว ส่งผลกระทบต่อภาวะโภชนาการ ซึ่งเป็นเรื่องสำคัญต่อสุขภาพร่างกายอย่างงยิ่งในวัยนี้ จากการสำรวจสภาวะสุขภาพช่องปากของประชากรไทย ปี 2543-2544 รวบรวมโดย กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย พบว่า ผู้สูงอายุร้อยละ 53 มีโรคฟันผุ ร้อยละ 61.6 มีโรคปริทันต์ที่ยังไม่ได้รับการรักษา ซึ่งโรคเหล่านี้ นอกจากจะลดทอนประสิทธิภาพการบดเคี้ยว ก่อให้เกิดปัญหาความเจ็บปวดแล้ว ยังเป็นสาเหตุสำคัญของการสูญเสียฟัน ซึ่งพบว่า ผู้สูงอายุร้อยละ 8.2 ไม่มีฟันทั้งปาก ร้อยละ 50 มีฟันใช้งานน้อยกว่า 20 ซี่ ทั้งที่แท้จริงแล้ว โรคในช่องปากทุกชนิดสามารถป้องกันได้ ถ้าได้รับการดูแลรักษาอย่างถูกต้อง ในช่วงเวลาที่เหมาะสม จากสภาวะสุขภาพช่องปากทั่วไป และสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุ จะเห็นว่า ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ประสบปัญหาโรคเรื้อรัง ที่จำเป็นต้องได้รับการบริการรักษา ฟื้นฟูสภาพอย่างถูกต้อง เหมาะสม และต่อเนื่อง ในขณะเดียวกัน ก็จำเป็นต้องได้รับบริการส่งเสริมสุขภาพ และป้องกันโรคควบคู่กันไป เพื่อช่วยป้องกันปัญหาการเกิดโรคใหม่ โรคแทรกซ้อน ที่จะนำไปสู่สภาวะทุพพลภาพ และการพึ่งพา รวมทั้งช่วยส่งเสริมคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุให้ยืนยาว มีความสุข ไม่มีความพิการ เป็นการสร้างความเข้มแข็งให้กับสังคม ซึ่งจากกระบวนการของงานสาธารณสุข ของประเทศไทยในปัจจุบัน ได้จัดให้มีบริการด้านสุขภาพ ทั้งด้านส่งเสริม ป้องกัน รักษา ฟื้นฟูสภาพ โดยไม่คิดมูลค่า แก่ผู้สูงอายุ คือ ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ยังสามารถเข้าถึงบริการได้อย่างทันท่วงที และต่อเนื่องในสถานพยาบาลได้ ดังนั้น โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านหนองชุมแสง จึงได้จัดทำ โครงการส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุ ในชุมชนตำบลหนองใหญ่โดยผู้ดูแลในครอบครัวและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือน ปีงบประมาณ ๒๕๖๐ ขึ้น   วัตถุประสงค์ : ๑. เพื่อให้ผู้สูงอายุในชุมชนตำบลหนองใหญ่ได้รับการตรวจสุขภาพช่องปาก ๒. เพื่อให้ผู้สูงอายุเข้าถึงและได้รับบริการทันตกรรมและแก้ไขปัญหาตามความเหมาะสม ๓. เพื่อให้ผู้ดูแลผู้สูงอายุในครอบครัวและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือนในเขตตำบลหนองใหญ่มีความรู้ ความเข้าใจ ทัศนคติที่ดี ในด้านทันตกรรม เพื่อที่จะได้มีความรู้ในการดูแลผู้สูงอายุ ๔. เพื่อให้มีเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในการดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุปีละครั้ง โดยมีการจัดประกวดผู้สูงอายุฟันดีตำบลหนองใหญ่   กลุ่มเป้าหมาย : ผู้สูงอายุ 42 คน ผู้ดูแลในครัวเรือน 42 คน และ อสม. ประจำครัวเรือน 42 คน รวม 126 คน   เครื่องมือ : สมุดบันทึกสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุและผู้ดูแล แบบทดสอบก่อน-หลัง อบรม แบบประเมินการทดสอบการฝึกปฏิบัติรายบุคคล แบบลายเซนต์เข้าฐานการให้ความรู้ นวัตกรรมขวดนมทำความสะอาดฟันผู้สูงอายุ เวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้และการประกวดผู้สูงอายุฟันดี 3 กลุ่มอายุ 60,70,80 ปีขึ้นไป มอบใบประกาศเกียรติคุณและรางวัล จำนวน กลุ่มละรางวัล   ขั้นตอนการดำเนินการ : 1.ขั้นเตรียม 1.ประชุมคณะกรรมการประสานงานสาธารณสุขระดับตำบล ชี้แจงนโยบาย แนวทางการดำเนินงานโครงการ 2.จัดทำโครงการส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุในชุมชนตำบลหนองใหญ่โดยผู้ดูแลในครอบครัว เพื่อขออนุมัติ 3.ประชุมวางแผนการดำเนินงาน ประสานและทำหนังสือแจ้งแก่กลุ่มเป้าหมาย และเจ้าหน้าที่ผู้เกี่ยวข้อง 2.ขั้นดำเนินการ ดำเนินงานตามแผนกิจกรรมดังรายละเอียด 1.ทำหนังสือเชิญผู้สูงอายุ ผู้ดูแลผู้สูงอายุในครอบครัว และอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือน จำนวน 126 คน เพื่อเข้าร่วมอบรม 2. แบ่งกลุ่มให้ความรู้เชิงปฏิบัติการแก่ผู้ดูแลผู้สูงอายุในครอบครัว ในเขตรับผิดชอบโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านหนองชุมแสง จำนวน 5 ฐาน ให้ความรู้ในการดูแลสุขภาพช่องปากโดยวิทยากร โดยแต่ละฐานจะ ประกอบไปด้วย ฐานที่ 1 ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับฟัน ฐานที่ 2 ฝึกวิธีการตรวจฟันด้วยตนเองง่ายๆและตรวจฟันบุคคลอื่น ฐานที่ 3 โรคต่างๆที่เกิดขึ้นในช่องปาก ฐานที่ 4 อาหารที่ก่อให้เกิดโรคในช่องปาก ฐานที่ 5 แปรงฟันอย่างไรให้ถูกวิธี 3. ติดตามประเมินผลการส่งเสริมดูแลสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุและผู้ดูแลผู้สูงอายุในครอบครัว ปีละ 2 ครั้ง โดยใน 1 ครั้งจะมีการจัดประกวดผู้สูงอายุฟันดีเพื่อมอบรางวัลเชิดชูเกียรติให้กับผู้สูงอายุ ๔.สรุป ประเมินผล และรายงานผลการดำเนินงานโครงการ         ผลการศึกษา : ผลการดำเนินงาน การส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุ ในชุมชนตำบลหนองใหญ่โดยผู้ดูแลในครอบครัวและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือน ปีงบประมาณ ๒๕๖๐ กลุ่มเป้าหมาย ผู้สูงอายุ 42 คน ผู้ดูแลในครัวเรือน 42 คน และ อสม. ประจำครัวเรือน 42 คน รวม 126 คน มีผู้เข้าอบรม ครบตามจำนวน กิจกรรม+ผลการดำเนินงาน 1. ผู้สูงอายุ+ผู้ดูแล+อสม.ประจำครัวเรือน ในชุมชนตำบลหนองใหญ่ได้รับการตรวจสุขภาพช่องปาก 100% 2. ผู้สูงอายที่พบปัญหาสุขภาพช่องปากได้รับการนัดมารับบริการทันตกรรมตามความเหมาะสม 3. ผู้สูงอายุ+ผู้ดูแลผู้สูงอายุในครอบครัวและอาสาสมัครสาธารณสุขประจำครัวเรือนในเขตตำบลหนองใหญ่มีความรู้ ความเข้าใจ ทัศนคติที่ดี ในด้านทันตกรรม ผลจากคะแนนการทำแบบทดสอบหลังการอบรมและการฝึกแปรงฟันที่ถูกวิธี โดยวิทยากรฐานเป็นผู้ประเมิน ฐานที่ 1 ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับฟัน ฐานที่ 2 ฝึกวิธีการตรวจฟันด้วยตนเองง่ายๆและตรวจฟันบุคคลอื่น ฐานที่ 3 โรคต่างๆที่เกิดขึ้นในช่องปาก ฐานที่ 4 อาหารที่ก่อให้เกิดโรคในช่องปาก ฐานที่ 5 แปรงฟันอย่างไรให้ถูกวิธี 4. มีการจัดประกวดผู้สูงอายุฟันดีตำบลหนองใหญ่ ซึ่งมี 3 รางวัล แบ่งเป็น 3 กลุ่มอายุ คือ กลุ่ม 60-69 ปี, 70-79 ปี, 80 ปีขึ้นไป มีการมอบรางวัลและประกาศเกียรติคุณ 5. มีการสอนการทำและใช้นวัตกรรมขวดนมทำความสะอาดช่องปากผู้สูงอายุ   ข้อเสนอแนะ : ข้อเสนอแนะที่ได้จากการทำโครงการ 1. อยากให้มีงบประมาณจากท้องถิ่นมาสนับสนุนโครงการทันตกรรมในพื้นที่ให้ยั่งยืนและต่อเนื่องเพราะงบประมาณส่วนใหญ่จะถูกดึงไปงานส่งเสริมสุขภาพด้านอื่นซะมากกว่าเลยทำให้งบประมาณไม่เพียงพอต่อการดำเนินการได้ตามจำนวนผู้สูงอายุในพื้นที่ โดยให้กระทรวงที่เกี่ยวข้องกับเงินงบประมาณท้องถิ่นเป็นฝ่ายกำหนดให้ปฏิบัติไปในทิศทางเดียวกันทั่วประเทศ 2 ข้อเสนอแนะในการทำโครงการครั้งต่อไป 1. อยากให้ท้องถิ่นจัดสรรงบประมาณด้านทันตกรรมให้ครบทุกกลุ่มอายุเพราะสุขภาพทุกกลุ่มอายุนั้นมีความสำคัญไม่น้อยกว่าปัญหาสุขภาพด้านอื่นๆเลยโดยให้กระทรวงที่เกี่ยวข้องกับเงินงบประมาณท้องถิ่นเป็นฝ่ายกำหนดให้ปฏิบัติไปในทิศทางเดียวกันทั่วประเทศ         รางวัลที่ได้รับ : ยังไม่ได้รับรางวัล           ดาวน์โหลด : เอกสารฉบับโครงร่าง